Aёллар ҳуқуқлари - бу аёлларнинг ижтимоий-иқтисодий, фуқаролик ва сиёсий мавқеини мустаҳкамлайдиган ҳуқуқлардир. Улар аёлларни жинсга қараб камситишлардан ҳимоя қилиш учун мўлжалланган.

Aёл ҳуқуқлари инсон ҳуқуқлари соҳасидаги кўплаб халқаро шартномалар, резолюциялар, декларациялар ва ҳаракатлар дастурларида кафолатланган асосий инсон ҳуқуқларидан биридир. Хотин-қизлар ҳуқуқлари бўйича асосий халқаро шартнома Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг аёлларга нисбатан камситишларнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенцияси (CЕДAW) ва унинг Факультатив протоколи ҳисобланади. Бундан ташқари, аёллар ҳуқуқлари БМТнинг бошқа шартномаларининг, жумладан Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси, Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт, Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт, Ирқий камситишга барҳам бериш тўғрисидаги конвенция, Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенция, сингари муҳим элементлардир.

Ўзбекистон Республикаси аёллар ҳуқуқларини ҳар доим таъминлашга алоҳида эътибор беради. Ўзбекистон Марказий Осиёда биринчилардан бўлиб, 1995 йил 6 майда БМТнинг Хотин-қизларни камситишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциясига қўшилди. Шунингдек, Оналикни ҳимоя қилиш тўғрисида, Меҳнат ва касб соҳасидаги камситиш тўғрисидаги конвенциялари ва бошқа халқаро ҳужжатларни ратификация қилган.

Ўзбекистон БМТнинг аёлларга нисбатан камситишларнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциясига қўшилганидан бери олтита даврий ҳисоботи БМТнинг хотин-қизларга нисбатан камситишни тугатиш қўмитасига топширилди.

Aёлларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган изчил қонунчилик ва бошқа чора-тадбирлар туфайли улар ўз ҳуқуқ ва эркинликларини, тадбиркорлик, таълим, соғлиқни сақлаш, фан ва ижтимоий-сиёсий соҳалардаги билим ва кўникмаларини муваффақиятли амалга оширмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 46-моддасида хотин-қизлар ва эркаклар ўртасидаги тенглик мустаҳкамланган.

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 14-боби "Оила" деб номланган ва оила, оналик ва болаликни ҳимоя қилишга бағишланган. Эрта никоҳларнинг олдини олиш мақсадида Кодексининг 15-моддасида эркаклар ва аёллар учун никоҳ ёши ўн саккиз ёш деб белгиланган.  

Миллий қонунчиликда аёлларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг ишончли кафолатлари белгиланган.

Меҳнат кодексининг 78-моддаси ҳомиладор аёлларни ва уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларни тегишлича ҳомиладорлиги ёки болалари борлиги сабабли ишга ёллашдан ноқонуний равишда воз кечишга йўл қўймайди; 84-модда ҳомиладор аёлларни, уч ёшга тўлмаган болалари бор аёлларни, корхона учун белгиланган энг кам иш жойларига ишга юборилган шахсларни (болалари бўлган аёлларни) ишга қабул қилишда дастлабки синовни белгиламайди.

Оила кодекси бола катта ёшга тўлгунга қадар, шу жумладан кўчмас ёки кўчар мулк ёки бошқа қимматбаҳо буюмларни бериш орқали алиментни олдиндан тўлаш имконияти тўғрисидаги норма билан тўлдирилди. Aжрашган тақдирда, эр-хотиннинг ҳуқуқларини кафолатлайдиган мол-мулкни тақсимлаш тартиби белгиланган. 

Жиноят кодекси ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексда никоҳ ёшига оид қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик чоралари белгиланган.

2017-2021 йилларда аёллар ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилишга қаратилган бир қатор меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди.

Мамлакатнинг сиёсий ва ижтимоий ҳаётида аёлларнинг ролини ошириш соҳасида:

2019 йил 2 сентябрда “Хотин-қизлар ва эркаклар учун тенг ҳуқуқ ҳамда имкониятлар кафолатлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди. Қонунда “жинс бўйича бевосита камситиш” ва “жинс бўйича билвосита камситиш” тушунчаларига таъриф берилди, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ҳамда уларнинг лойиҳаларини мажбурий ҳуқуқий экспертизаси, гендер статистикаси юритилиши жорий этилди.

Олий Мажлис Сенати раиси раҳбарлигида Гендер тенглигини таъминлаш масалалари бўйича комиссия тузилди.

Парламентнинг юқори палатасида Хотин-қизлар ва гендер тенглик масалалари қўмитаси, қуйи палатасида Оила ва аёллар масалалари Комиссияси фаолияти йўлга қўйилди.

2030 йилгача бўлган даврда Барқарор ривожланиш соҳасидаги Миллий мақсад ва вазифаларнинг ижросини назорат қилиш бўйича Парламент комиссиясининг тизимли фаолияти ташкил этилди, БРМнинг бешинчи мақсади  гендер тенглигига эришиш масаласига бағишланган.

Олий Мажлис Сенати раиси бошчилигида Республика хотин-қизлар жамоатчилик Кенгаши тузилиб, унинг асосий вазифаларидан бири хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш билан бир қаторда Конвенция ва Пекин ҳаракатлар платформасининг қоидаларини амалга ошириш масалаларини мувофиқлаштиришдан иборатдир.

2022 йил Ўзбекистон Республикаси Оила ва хотин-қизлар давлат қўмитаси ва унинг ҳудудий бўлинмалари ташкил этилди ва унинг устувор йўналишларидан бири хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, гендер тенглигини таъминлашдан иборатдир. 

Хотин-қизларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларнинг оилавий ва хусусий тадбиркорлик, ҳунармандчиликни ташкил этишда фаол иштирок этиши, бугунги кунда меҳнат бозорида талаб қилинадиган касблар бўйича билим ва кўникмаларни эгаллашига кўмаклашиш мақсадида хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш давлат мақсадли Жамғармаси ташкил этилди.

Хотин-қизларнинг муаммоларини тизимли ҳал этиш ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш бўйича Республика комиссияси тузилиб, унинг асосий вазифаси ҳудудларда хотин-қизларнинг муаммоларини ўрганиш, тизимли ҳал этиш, қашшоқликни камайтириш ва аҳоли фаровонлигини ошириш бўйича ишларни ташкил этишдан иборатдир.

2019 йил 25 июнда Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодекси қабул қилинди. Унда фуқаролар жинси, ирқий ва миллий келиб чиқиши, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеи, маълумоти, жинси ва машғулот хусусиятидан қатъи назар, тенг сайлов ҳуқуқига эга бўлиш мустахкамланган.

Аёлларни зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасида:

2019 йил 2 сентябрда «Хотин-қизларни тазйиқ ва зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди, у аёлларни уйда, иш жойида, таълим муассасаларида зўравонликдан ҳимоя қилиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солади. Қонунда бир қатор тушунчалар, «жинсий зўравонлик», «жисмоний зўравонлик», «иқтисодий зўравонлик», «руҳий зўравонлик» «зўравонлик», «тазйиқ» каби тушунчаларга кенг таъриф берилган.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 19 майдаги «Зўрлик ишлатишдан жабр кўрган хотин-қизларни реабилитация қилишга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-5116 сонли қарори билан 1 та Аёлларни реабилитация қилиш ва мослаштириш бўйича Республика маркази, 14 та ҳудудий марказлар ва 14 та намунали туманлараро марказлари ҳамда зўравонлик қурбонлари мурожаат қилиши мумкин бўлган 1146 қисқа рақамли «Call-center» ташкил этилди.

Тазйиқ ва зўравонликдан жабрланган хотин-қизларга ҳимоя ордерини бериш, тазйиқ ва зўравонлик содир этган шахсларни тузатиш дастурлари тўғрисида Низом тасдиқланди.

Ички ишлар вазирлиги томонидан ҳуқуқий ва ижтимоий ёрдамга муҳтож хотин-қизлар билан ишлаш бўйича 360 нафар инспекторлар штат бирлиги жорий этилди.

Оналар саломатлиги соҳасида:

Оналар ва болалар саломатлигини ҳар томонлама мустаҳкамлашни таъминлаш, соғлом авлод туғилиши ва тарбияси учун зарур шарт-шароитларни яратиш мақсадида 2017 йил 25 декабрда Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Болаларда туғма ва ирсий касалликларни эрта аниқлаш бўйича 2018-2022 йилларга мўлжалланган Давлат дастури тўғрисида" ги қарори қабул қилинди. Қарорда, жумладан, ҳомиладор аёллар ва янги туғилган чақалоқларда патологияни эрта аниқлаш бўйича давлат тизимини янада ривожлантириш, болаларда ногиронликни камайтиришга доир вазифалар белгиланган.      

2019 йил 11 мартда "Фуқароларнинг репродуктив саломатлиги тўғрисида"ги қонун қабул қилинди. Қонун билан аёллар ва эркакларга репродуктив ҳуқуқларини амалга оширишда тенг ҳуқуқ ва имкониятлар, фарзандларининг туғилиши билан боғлиқ мустақил қарорлар қабул қилиш ҳуқуқи белгиланди, хавфсиз ва самарали технологиялардан фойдаланиш кафолатланди.

2019 йил 23 октябрда “Она сути билан озиқлантиришни қўллаб-қувватлаш ҳамда гўдаклар ва кичик ёшдаги болалар озиқ-овқат маҳсулотларига доир талаблар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди. Қонунда кўкрак сути билан боқишни қўллаб-қувватлаш, гўдаклар ва ёш болаларнинг овқатланишини таъминлаш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари, давлат органларининг ваколатлари белгиланди.

Аёлларнинг меҳнат ва бандлик соҳасидаги ҳуқуқларини таъминлаш соҳасида:

Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексига ўзгартиришларга мувофиқ хотин-қизларни айрим соҳалар ёки касбларга жалб қилиш тақиқлари бекор қилинди, шунингдек, аёллар соғлиғига салбий таъсир кўрсатадиган соҳалар ёки касбларнинг тавсия этиладиган янги рўйҳати тасдиқланди.

Aёллар 60 ёшга тўлгунга қадар пенсия ёшига етган ёки қонун бўйича кекса ёшдаги пенсия олиш ҳуқуқини яратганлиги сабабли номаълум муддатга тузилган меҳнат шартномасини, шунингдек, муддати тугагунга қадар муддатли меҳнат шартномасини бекор қилиш тақиқланади.

Aёллар ва оилаларни қўллаб-қувватлаш жамоат фонди маблағлари ҳисобидан бизнес-инкубатор шаклида "Aёллар тадбиркорлик марказлари" ташкил этилди, уларнинг асосий вазифалари туғруқ таътилида бўлган ва оғир иқтисодий вазиятга тушиб қолган аёлларни тадбиркорлик фаолиятига қайта тайёрлашдан иборат. Махсус ўқув дастурини муваффақиятли ўзлаштирган аёллар учун Жамғарма ва халқаро ташкилотларнинг маблағлари ҳисобига тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш учун камида 3 йил, 6 ойлик имтиёзли давр ва йиллик 8 фоиз ставкаси билан имтиёзли кредитлар берилади.