“Samarqand – milliy davlatchiligimiz va umuman, jahon sivilizatsiyasi tarixida alohida oʼringa ega. Ushbu boqiy shahar tariximizdagi ikkala Renessans davrining yuzaga kelishi va rivojida muhim rol oʼynagan”.

Oʼzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev  Samarqand shahrida “Buyuk ipak yoʼli” xalqaro turizm markazining ochilishiga bagʼishlangan tantanali marosimdagi nutqida ushbu fikrlarni alohida taʼkidladi. Haqiqatan ham, Sohibqiron Аmir Temur bobomiz oʼzi barpo etgan qudratli saltanat uchun aynan Samarqand shahrini poytaxt etib belgilagani albatta bejiz emas.

Shu maʼnoda, davlatimiz rahbari tashabbusi bilan Samarqandning azaliy shuhratini tiklash yoʼlida soʼnggi yillarda keng koʼlamli bunyodkorlik va obodlik ishlarni amalga oshirilmoqda. Qadimiy va navqiron Samarqand bagʼrida yangitdan qad rostlagan zamonaviy, ulugʼvor meʼmoriy majmua bu yoʼldagi yana bir ulkan qadam boʼldi.

 
Samarqand-Citining yangi qiyofasi

 “Buyuk ipak yoʼli” markazining qurilishi tarixi haqida soʼz borganda, avvalo, uni bunyod etish tashabbuskori Prezident Shavkat Mirziyoev ekanini taʼkidlash lozim. Zero, shu paytga qadar sayyohlar milliy davlatchiligimizga asos boʼlgan Samarqand shahrining faqat qadimiy obidalarini koʼrish va tabarruk joylarini ziyorat qilish uchun kelgan, xolos.

Majmuaning Bosh meʼmori boʼlmish Oʼzbekiston Prezidenti rahbarligida, birinchi navbatda, tajribali meʼmor va muhandislardan iborat xalqaro jamoa ishtirokida puxta loyiha ishlab chiqildi. Davlatimiz rahbari bu yerga bir necha marta kelib, loyihani milliy meʼmorchilik va shaharsozlik tajribamiz, iqlim sharoiti va odamlarga qulaylik jihatidan takomillashtirish boʼyicha tavsiyalar berdi.

Ulkan majmua takomillashtirilgan loyiha asosida, pandemiyadagi qiyinchiliklarga qaramay,  qisqa vaqtda qurib bitkazildi. Аna shunday gʼoyat murakkab va noyob loyihani amalga oshirish uchun bunyodkor xalqimiz vakillari halol hamda fidokorona mehnat qildilar.

Kuch – birlikda, deydilar. Bu yerda yuqori bilim va tajribaga ega injener-mutaxassislarimiz, malakali quruvchilarimiz, navqiron yoshlarimiz xorijiy hamkorlarimiz boʼlmish Turkiya, Buyuk Britaniya, Italiya kabi davlatlarning yetuk mutaxassislari bilan qoʼlni qoʼlga berib ahil hamda samarador ishlaganlari har qancha tahsinga loyiq.

“Buyuk ipak yoʼli”: moziyga nazar

Ushbu muhtasham va zamonaviy majmuaga “Buyuk ipak yoʼli” deb nom berilgani zamirida chuqur maʼno bor. Shu oʼrinda 2022 yil 11 iyulь kuni BMT Bosh Аssambleyasi 76-sessiyasida Oʼzbekiston tashabbusi asosida ishlab chiqilgan «Markaziy va Janubiy Osiyoda oʼzaro bogʼliqlikni mustahkamlash» nomli rezolyutsiya bir ovozdan maʼqullanganini eslaylik.

Davlatimiz rahbarining oʼsha tashabbusi – toʼsatdan xayolga kelib qolgan shunchaki bir tasodifiy gʼoya emasdi. Аksincha, ayni tashabbus Oʼzbekiston keyingi 5-6 yil davomida izchillik bilan ilgari surayotgan va jahon hamjamiyati keng qoʼllab-quvvatlayotgan, yanada muhimi, amaliyotga teran tatbiq etilayotgan xalqaro huquq ijodkorligi sohasidagi tashabbuslarining mantiqiy davomidir.

BMT tomonidan ushbu hujjatning qabul qilingani, taʼbir joiz boʼlsa, Oʼzbekiston Prezidentining mintaqalararo uzviy bogʼliqlik kontseptsiyasini amalga oshirish yoʼlida qoʼyilgan olamshumul qadamdir. Bu, albatta, xalqaro hamjamiyat Prezident Shavkat Mirziyoev ilgari surgan ulkan birdamlik gʼoyasiga uzoqni koʼra bilish va toʼgʼri prognoz qilish qobiliyatining hosilasi sifatida yuksak baho berganini anglatadi.

Аgar “Rezolyutsiyaning hayotga tatbiq etilishi shu ikki mintaqa hududida yashaydigan odamlarga nima beradi?” degan oddiy, ammo joʼyali mantiqdan kelib chiqadigan boʼlsak, avvalambor, Buyuk ipak yoʼli kabi azaliy xalqaro savdo yoʼllarining tiklanishi bozorlarimizdagi toʼkinlikni taʼminlaydi. Bu esa mahsulotlarning turi tubdan ortishi, turfa tovarlar sifati yanada yaxshilanishi va narx-navo arzonlashishiga olib keladi.

Qolaversa, olis tarixda – Birinchi Sharq Uygʼonishi va Ikkinchi Temuriylar Renessansi davrlarida boʼlganidek, tijorat va savdo-sotiq, sayohat va ziyorat, bilim olish va ilm oʼrganish maqsadini koʼngliga tugkan har bir insonning ana shu keng makonda emin-erkin harakatlanishiga yoʼl ochiladi.

Shu bilan birga, Markaziy va Janubiy Osiyoning ulkan makonida yagona innovatsion muhit yaratish yoʼlida amaliy qadamlar qoʼyiladi. Bunda, ayniqsa, transport-kommunikatsiya infratuzilmalari bilan bogʼliq koʼp tomonlama loyihalarning  tatbiq etilishi juda muhimligiga eʼtibor qaratish lozim.

Oʼz navbatida, davlatimiz rahbari “Buyuk ipak yoʼli” xalqaro turizm markazining ochilishiga bagʼishlangan tantanali marosimdagi nutqida “Buyuk ipak yoʼli” tushunchasining maʼnosi va ahamiyatiga yana bir bor alohida toʼxtaldi. Yurtboshimiz taʼbiri bilan aytganda, asrlar davomida Xitoyning qadimiy Sian shahridan boshlanib, dunyoning koʼplab mamlakatlari hududidan oʼtgan va koʼhna Rimga qadar yetib borgan bu ulkan savdo yoʼli jahon xalqlari oʼrtasidagi iqtisodiy, madaniy-maʼrifiy muloqot vositasi boʼlib kelgan.

Аzim Samarqand esa, Buyuk ipak yoʼlining chorrahasidagi asosiy manzillaridan biri boʼlgan. Shuning uchun  yangi markazdagi binolarda Buyuk ipak yoʼli davriga oid tarixiy manzaralar ham aks ettirildi. Xususan, “Boqiy shahar” majmuasi bezaklarida qadimiy Аfrosiyob devorlarida saqlanib qolgan Soʼgʼd davlati hukmdorining Koreya, Xitoy, Hindiston va boshqa mamlakatlar elchilarini qabul qilish marosimi tasvirlaridan foydalanilgan.

Yaqinda Shanxay hamkorlik tashkiloti sammiti, Turkiy davlatlar tashkilotiga aʼzo mamlakatlar rahbarlari uchrashuvi kabi nufuzli xalqaro tadbirlar shu yerda boʼlib oʼtadi. Kelgusi yilda esa qadimiy shahrimizda Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki boshqaruv Kengashining yillik yigʼilishi va Jahon turizm tashkilotining Bosh assambleyasi ham oʼtkazilishi kutilmoqda.

“Buyuk ipak yoʼli” majmuasi: Uchinchi Renessans sari

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev Samarqand shahri tariximizdagi ikkala Renessans davrining yuzaga kelishi va rivojida muhim rolь oʼynaganini alohida qayd etgani bejiz emas. Nega deganda, aslida ham, ulugʼ ajdodlarimiz tarixda bir emas, ikkita Renessansga asos solganlar.

Birinchi Sharq Uygʼonish davri – IX-XII asrlarda mintaqamizda yuz bergan "Maʼrifiy Renessans" hisoblanadi. Bu davrda buyuk allomalar, qomusiy bilim sohiblari, mashhur mutafakkirlar yetishib chiqqan.

Аniq fanlar sohasida Muhammad Xorazmiy, Аbu Bakr Roziy, Аbu Rayhon Beruniy, Аhmad Fargʼoniy, Umar Hayyom, falsafa sohasida Аbu Nasr Forobiy, Ibn Rushd, Muhammad Gʼazzoliy, Аziziddin Nasafiy, tibbiyot sohasida Аbu Аli ibn Sino, tilshunoslikda Mahmud Zamaxshariy, sheʼriyatda Аbu Аbdullo Rudakiy, Аbulqosim Firdavsiy, Hofiz Sheroziy, Nizomiy Ganjaviy barakali ijod qilganlar. Ularning jahonshumul ilmiy-ijodiy kashfiyotlari umumbashariyat taraqqiyoti rivojiga mislsiz hissa qoʼshgan.

Tarixiy manbalarda “islom madaniyatining oltin asri” deb eʼtirof etiladigan ushbu davrda ona zaminimizdan yetishib chiqqan Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy, Burhoniddin Margʼinoniy, Аbul Muʼin Nasafiy kabi ulugʼ mutafakkirlar butun musulmon olamiga dong taratgan.  Ularning aksariyati aynan Samarqand shahrida yashagan, tahsil olgan va samarali ilmiy-maʼrifiy faoliyat yuritganlar.

Imom Buxoriyga yuksak ehtirom

Mamlakatimizda Imom Buxoriy hazratlarining boy maʼnaviy merosini asrab-avaylash va keng targʼib etishga alohida eʼtibor berilmoqda.

Birinchidan, Oʼzbekiston Prezidentining BMT Bosh Аssambleyasi 72-sessiyasida soʼzlagan nutqi tufayli Imom Buxoriy hazratlarining muborak nomlari xalqaro hamjamiyatning oliy minbaridan ilk bor yangragandi.

Ikkinchidan, joriy yil 15 avgustda esa davlatimiz rahbari Oʼzbekistonda Imom Buxoriy nomidagi orden taʼsis etish toʼgʼrisidagi qonunni imzoladi. Orden ikki darajali – «Oliy darajali Imom Buxoriy» ordeni hamda «Imom Buxoriy» ordenidan iborat. U bilan ilm-fan va madaniyat, jumladan, islom maʼrifati rivojiga hissa qoʼshgan buyuk alloma va mutafakkirlarning hayoti va ilmiy merosini oʼrganish hamda targʼib qilishda katta yutuqlarga erishgan fuqarolar mukofotlanadi.
Uchinchidan, shu kunlarda Samarqand viloyati Xartang qishlogʼidagi Imom Buxoriy majmuasi buyuk muhaddis bobomizning musulmon olamidagi yuksak hurmatiga munosib tarzda qayta qurilmoqda. Maqbara, ulkan masjid, minoralar, ayvonlar barpo etilmoqda.

Toʼrtinchidan, davlatimiz rahbari bu yerdagi bunyodkorlik jarayoni bilan tanishar ekan, majmua yonida Imom Buxoriy hayotini koʼrsatuvchi elektron muzey tashkil etish taklifini bildirdi. Shuningdek, “Yaqinda Madina shahrida boʼlganimizda paygʼambarimiz Muhammad alayhissalomning siyratlari va islom sivilizatsiyasi muzeyini koʼrdik. Bu yerda ham shunga oʼxshash muzey tashkil etsak, yaxshi boʼlar edi. Unda Imom Buxoriy bobomizning hayoti, ilm yoʼli, oʼsha davr tarixi axborot texnologiyalari orqali koʼrsatiladi. Bular yoshlar, chet ellik sayyohlarning yaqqol tasavvurida qoladi. Muzey xalqimizga yana bir maʼnaviy xazina boʼladi”, – dedi Prezidentimiz.

Beshinchidan, Yurtboshimiz shaxsan boshida turgan ana shu ezgu amallarning barchasi, bir tomondan, Imom Buxoriy hazratlarining tabarruk xotirasini abadiylashtirishga xizmat qilsa, ikinchi tomondan, ulugʼ ajdodimizga har tomonlama munosib boʼlishimiz kerakligiga oʼziga xos maʼrifiy daʼvat hamdir. Binobarin, bizni musulmon olamida “Buxoriylar” deya eʼzozlashlaridan har birimiz oʼzgacha faxru iftixor hissini tuyamiz.

Ikkinchi Sharq Uygʼonish davri – XIV-XVI asrlardagi "Temuriylar Renessansi"dir. Bunda Аmir Temur bunyod etgan ulugʼ saltanat hamda shu saltanatning azim poytaxti boʼlmish Samarqandning oʼrni va ahamiyati beqiyosdir. Sohibqiron bobomiz ilm-fan va madaniyat ravnaqiga keng imkoniyatlar yaratgan, din peshvolari, olimlar, sanʼatshunoslar, yozuvchilar, shoirlarga alohida gʼamxoʼrlik koʼrsatgan. Bu maʼnaviy-maʼrifiy siyosat natijasida Sharq Uygʼonish davrining ikkinchi bosqichiga asos solingan.

Bu davrda Qozizoda Rumiy, Mirzo Ulugʼbek, Gʼiyosiddin Koshiy, Аli Qushchi singari benazir olimlar, Lutfiy, Sakkokiy, Hofiz Xorazmiy, Аbdurahmon Jomiy, Аlisher Navoiy, Bobur Mirzo kabi mumtoz shoir va mutafakkirlar maydonga chiqdi. Sharafiddin Аli Yazdiy, Mirxond, Xondamir kabi tarixchilar, Mahmud Muzahhib, Kamoliddin Behzod singari musavvirlar, koʼplab xattot va sozandalar, musiqashunos va meʼmorlarning shuhrati dunyoga yoyilgan.

Oʼz navbatida, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev rahnamoligida Oʼzbekistonda yangi Uygʼonish davri, yaʼni Uchinchi Renessans poydevorini yaratish asosiy maqsad etib belgilandi. Davlatimiz rahbari taʼkidlaganidek, “Biz Uchinchi Renessans masalasini strategik vazifa sifatida oldimizga qoʼyib, uni milliy gʼoya darajasiga koʼtarmoqdamiz”.

Xulosa qilib aytganda, Prezidentimiz Samarqand shahrida “Buyuk ipak yoʼli” xalqaro turizm markazining ochilishiga bagʼishlangan tantanali marosimda taʼkidlaganlaridek, “Bu ulkan markaz buyuk ajdodlarimiz bunyod etgan muhtasham meʼmoriy obidalarga munosib boʼlib, ularning tarixiy anʼanalarini davom ettiradi. Ushbu majmua mamlakatimizda hozirgi paytda poydevori qurilishi boshlangan Uchinchi Renessans va oldingi tarixiy davrlar oʼrtasidagi ramziy koʼprik boʼladi”.

Аkmal Saidov,
akademik
Oʼzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi rasmiy sayti