Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining  72-moddasida “Davlat nodavlat notijorat tashkilotlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta’minlaydi, ularga jamiyat hayotida ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratadi”, degan norma mustahkamlab qo‘yilgan. Shu asosda keyingi yillarda mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish, nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, ularning samarali faoliyat yuritishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, davlat va jamiyat boshqaruvidagi rolini oshirish, shuningdek jamoatchilik nazoratini, ijtimoiy sheriklikni takomillashtirish borasida bir qator ishlar amalga oshirildi.

Ayni chog‘da, ijtimoiy-iqtisodiy sohada jamoatchilik nazoratini kuchaytirish, nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining erkinligi kafolatlarini mustahkamlash hamda homiylik xayriyalarini yig‘ish tartibini aniq belgilash zarurati yuzaga kelgandi.

Shu munosabat bilan 2025-yil 21-avgustda “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Mazkur Qonun bilan O‘zbekistonning ayrim qonun hujjatlariga ijtimoiy-iqtisodiy sohada jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga, nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati erkinligi kafolatlariga, shuningdek homiylik xayriyalarini olish tartibini aniq belgilashga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi.

Avvalo Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashganlik, jamoatchilik nazoratini amalga oshirish natijalari bo‘yicha tayyorlangan yakuniy hujjatni ko‘rib chiqmaganlik, homiylik to‘g‘risidagi qonunchilik talablarini buzganlik uchun javobgarlik belgilandi. Shuningdek, nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatni amalga oshirish tartibini buzganligi uchun javobgarligi qayta ko‘rib chiqildi.

Endilikda Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga kiritilgan qo‘shimcha va o‘zgartishlarga asosan:

·         davlat organlari mansabdor shaxslarining NNT faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashishi BHMning 7 baravaridan 10 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi;

·         NNT (bundan diniy tashkilotlar mustasno), shuningdek ularning vakolatxonalari va filiallarining davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan faoliyatni amalga oshirishi BHMning 10 baravaridan 25 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi (ilgari BHMning 15 baravaridan 30 baravarigacha);

·         jamoatchilik nazorati natijalariga ko‘ra, qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilgan shakllarda jamoatchilik nazorati subyektlari tomonidan tayyorlangan yakuniy hujjatni ko‘rib chiqmaslik yoki uni ko‘rib chiqish muddatini uzrli sabablarsiz buzish mansabdor shaxslarga BHMning 3 baravaridan 5 baravarigacha miqdorida jarima solishga sabab bo‘ladi.

Shu bilan birga, “Homiylik to‘g‘risida”gi qonunga xayriya qutilaridan foydalanish tartibini belgilovchi, olingan homiylik xayriyalarini hisobga olish va ular to‘g‘risidagi axborotni oshkor etish hamda homiylik xayriyalarini yig‘ish tartibini takomillashtiruvchi normalar kiritildi.

Yangi qonun talabiga ko‘ra, bundan buyon homiylik xayriyalarini yig‘ish muayyan homiylik oluvchilarning manfaatlarini ko‘zlab, oldindan e’lon qilingan muddat davomida amalga oshiriladi. Homiylik xayriyalarini yig‘ish tartibini buzish fuqarolarga BHMning 3 baravaridan 5 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 5 baravaridan 7 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.

Fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish maqsadida "Ijtimoiy sheriklik to‘g‘risida" va "Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida"gi qonunlarga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritiladi. Shuningdek davlat organlari tomonidan fuqarolik jamiyati institutlariga davlat ijtimoiy buyurtmasini to‘g‘ridan to‘g‘ri berishning yangi mexanizmlari o‘rnatiladi.

O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonunlaridagi nodavlat notijorat tashkilotlarining majburiyatlari, ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etish asoslari qayta ko‘rilib, qayta ro‘yxatdan o‘tkazganlik uchun davlat boji miqdori, shuningdek homiylik faoliyatini amalga oshirish tartibi aniqlashtirilmoqda.

Xususan, "Jamoat fondlari to‘g‘risida"gi qonunga jamoat fondlarini tashkil etishga qo‘yiladigan talablarni kuchaytirish, ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishning shartlari va tartibini aniqlashtirish, shuningdek mol-mulkdan foydalanishni yanada liberallashtirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritiladi.

Bir kalendar yilda bank hisobvaraqlarida pul aylanmasi mavjud bo‘lmagan jamoat fondlari uchun ushbu kalendar yilda o‘z faoliyatini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish ixtiyoriy tartibda amalga oshirilishi belgilandi.

Ekspertlarning fikricha, ushbu qonun fuqarolik jamiyati institutlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirishga, uning samaradorligini oshirishga qaratilgan. Yangi qonun, shuningdek, ijtimoiy sheriklik munosabatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Inson huquqlari bo‘yicha

O‘zbekiston Respublikasi

Milliy markazining

matbuot xizmati