Loyiha

Biz, 2024-yil 13-14-iyun kunlari O‘zbekistonning Samarqand shahrida bo‘lib o‘tgan davlat hokimiyati organlari, akademik hamjamiyat, fuqarolik jamiyati va xalqaro tashkilotlar vakillarini o‘z ichiga olgan “Ekologik muammolar: o‘zgaruvchan dunyoda inson huquqlari kelajagi, barqaror yechimlarni izlash” mavzusidagi Inson huquqlari bo‘yicha IV Samarqand forumi ishtirokchilari:

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga BMT Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida e’lon qilingan mazkur Forumni chaqirish tashabbusi uchun minnatdorlik bildirib;

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan qabul qilingan BMT Bosh Assambleyasining “Orolbo'yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb e'lon qilish to‘g‘risida”gi va “Markaziy Osiyo global iqlim tahdidlari qarshisida: umumiy farovonlik yo‘lida hamjihatlik”  rezolyutsiyalarini qayd etib, global ekologik muammolarning ahamiyati va ularni hal etishda birgalikdagi sa’y-harakatlar zarurligini anglab,

iqlim o'zgarishi barqarorlik, tinchlik va xavfsizlikka, shuningdek, inson huquqlarini, shu jumladan sog'liq, suv va oziq-ovqatdan foydalanish va xavfsiz, toza, sog'lom va barqaror muhitda yashash huquqini to'liq amalga oshirishga eng muhim tahdidlardan biri ekanligini tan olib;

Global iqlim o'zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilish sohasida global hamjamiyat oldida turgan muammolarning dolzarbligi va ko'lamini hamda ushbu muammolarga qarshi turish va ular dunyoning barcha xalqlari hayoti va farovonligiga ta’sirini minimallashtirish uchun global, birlashgan va shoshilinch choralar ko‘rish zarurligini tasdiqlab;

Davlatlar o'z fuqarolarining inson huquqlarini iqlim o'zgarishining salbiy ta'siridan himoya qilish uchun asosiy mas’uliyati borligini, bu nafaqat iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatish, balki moslashish bo‘yicha ham majburiyatlarni o‘z ichiga olishi, moslashish choralari inson huquqlarini buzmasligini va ularni rag‘batlantirishga hissa qo‘shishini ta’minlashini ta’kidlab;

iqlim tashabbuslari, xalqaro hamkorlik va birdamlik kontekstida inson huquqlarini ko‘rib chiqishni talab qiluvchi Parij kelishuvining 2-moddasi ruhida,

iqlim tashabbuslari, xalqaro hamkorlik va birdamlik kontekstida inson huquqlarini ko'rib chiqishni talab qiluvchi Parij kelishuvining 2-moddasi ruhida o‘zgaruvchan iqlim sharoitida inson huquqlarini himoya qilish qobiliyatini ta’minlash uchun texnologiyalarni uzatish, moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va salohiyatni oshirishni nazarda tutuvchi rivojlanayotgan mamlakatlarni qo‘llab-quvvatlash zarurligiga alohida e’tibor qaratiladi,

insoniyat iqlim o‘zgarishidan ortib borayotgan va noyob xavf-xatarlarga duch kelayotgani, o‘z navbatida bu ta’sirlar allaqachon sodir bo‘lgani, shuningdek eng og‘ir yuk ko‘p hollarda kam ta’minlangan va marginal guruhlar zimmasiga tushayotganini e’tiborga olib;

inson huquqlari umume’tirof etilgan xalqaro shartnomalarga muvofiq marginal guruh huquqlarini tan olish va himoya qilish zarurligini tasdiqlab, iqlim oʻzgarishining anʼanaviy turmush tarzi va yashash uchun vosita manbalari xavf ostida qolgan marginal guruhlarga taʼsiridan yana bir bor tashvish bildirib,

Nafaqat xalqaro moliyaviy yordamni, balki barqaror rivojlanish va inson huquqlarini himoya qilishga yordam beruvchi innovatsion moliyaviy vositalarni ishlab chiqishni ham o‘z ichiga olgan iqlim o‘zgarishi va inson huquqlari bilan bog‘liq eng katta muammolarga duch kelayotgan mamlakatlar va hamjamiyatlarni qo‘llab-quvvatlash uchun moliyalashtirish mexanizmlarini yaratish va kuchaytirish zarurligini qayd etib,

2030-yilgacha barqaror rivojlanish bo‘yicha dasturlari va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konventsiyasining global hamjamiyatni iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq muammolarga javob berishga va shu nuqtai nazardan inson huquqlari himoyasini ta’minlashga safarbar qilish uchun asosiy xalqaro hujjatlar sifatidagi muhimligini ta’kidlab;

Parij kelishuvida qabul qilingan davlatlarning iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash choralarini ko‘rishda inson huquqlari bo'yicha o'z majburiyatlarini hurmat qilish, rag'batlantirish va hisobga olish majburiyatini esga olib;

inson huquqlari, jumladan, yoshlar huquqlari, atrof-muhitga zarar va iqlim o'zgarishini hisobga olgan holda va xavfsiz iqlim inson hayoti va farovonligi uchun muhim bo'lgan xavfsiz, toza, sog'lom va barqaror atrof-muhitga bo'lgan huquqning muhim elementi ekanligini nazarda tutuvchi Inson huquqlari kengashining 37/8, 35/20 va 40/11-sonli rezolyutsiyalariga murojaat qilib,

dunyo konstitutsiyalarini ekologik nuqtai nazardan boyitish nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilish masalasi, balki barqaror rivojlanish, ijtimoiy adolat va insonning asosiy huquq va erkinliklarini kafolatlashning asosi ekanligini e’tirof etib;

Ekologik muammolarga global va hamjihatlikda javob berishning shoshilinch zarurligini, shu jumladan davlatlarning hozirgi va kelajak avlodlar uchun atrof-muhitni muhofaza qilish va yaxshilash bo'yicha majburiyatlarini aks ettirgan holda, har qanday siyosiy va huquqiy tizimda ekologik farovonlik va inson huquqlarining o‘zaro bog‘liqligini va ajralmasligini ta’minlash ekologiya sohasini konstitutsiyaviy normalar darajasida mustahkamlash har bir davlatning rivojlanish strategiyasining majburiy elementiga aylanishi kerakligini ta’kidlab,

zamonamizning taraqqiyoti va muammolaridan, shuningdek, ekologik huquqlarni xalqaro va milliy darajadagi konstitutsiyaviy rivojlanish va standartlar asosiga integratsiya qilish zaruratidan ilhomlanib,

Biz, global iqlim o‘zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilish va targ‘ib qilishni kuchaytirishga bag‘ishlangan Inson huquqlari bo‘yicha
IV Samarqand forumi ishtirokchilari tarixiy Samarqand shahrida yig‘ilib, butun dunyo xalqlari uchun adolatli, barqaror va inklyuziv kelajak yaratishdek yagona maqsad bilan birlashgan holda, biz quyidagi tavsiya va takliflarni e’lon qilamiz:

Asosiy tavsiyalar

1. Insonning sog'lom atrof-muhitga bo'lgan ajralmas huquqlarini global tan olish va amalga oshirishni targ'ib qilish, shuningdek, milliy, mintaqaviy va global doiraviy hujjatlar va/yoki milliy siyosat va qonunchilikda ushbu huquqni maqsadga muvofiq ravishda mustahkamlash choralarini ko'rish;
2. Iqlim o'zgarishiga qarshi kurashish va uning ta'siriga moslashish bo'yicha barcha chora-tadbirlar inson huquqlari va ayniqsa aholining eng zaif guruhlari huquqlarini hisobga olishini ta'minlaydigan xalqaro va milliy ko'rsatmalarni yaratish va amalga oshirish bo'yicha sa'y-harakatlarni kuchaytirish;
3. Samarali global va mintaqaviy moslashuv strategiyalarini ishlab chiqish uchun iqlim o'zgarishining inson huquqlariga ta'siri bo'yicha tadqiqot va ma'lumotlar almashish bo'yicha xalqaro hamkorlikni kengaytirish va chuqurlashtirish, shu jumladan ilmiy tadqiqotlarni qo'llab-quvvatlash, bilim va eng ilg’or amaliyotlarni almashish va iqlim o'zgarishining salbiy ta'sirini yumshatish uchun innovatsion yechimlarni ishlab chiqish;
4. Bir vaqtning o'zida iqlim muammolarini hal qiluvchi va inson huquqlarini, jumladan, toza suv, oziq-ovqat, sog'liq va xavfsiz atrof-muhitdan erkin foydalanishni ta'minlaydigan kompleks yondashuvlarni ishlab chiqishni o'z ichiga olgan integratsiyalashgan milliy siyosat va harakatlar rejalarini amalga oshirish, inson huquqlarini himoya qilishni hisobga olgan holda iqlim o'zgarishiga qarshi kurashish, ayniqsa zaif aholiga e'tibor qaratish;
5. Aholining iqlim o‘zgarishi va inson huquqlari o‘rtasidagi bog‘liqlik to‘g‘risida xabardorligini oshirishga, atrof-muhitga mas’uliyat bilan yondashishga ko‘maklashishga qaratilgan ta’lim dasturlari va axborot kampaniyalarini ishlab chiqish va har bir shaxsning atrof-muhitni muhofaza qilish va inson huquqlarini rag'batlantirishga individual va jamoaviy hissa qo‘shishi mumkinligi yuzasidan ma'lumot, asosan aholining zaif guruhlarini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan aholining ijtimoiy faolligini oshirish;
6. Iqlim o'zgarishi bilan bog'liq inson huquqlari buzilishi jabrlanuvchilari uchun Odil sudlovdan foydalanishni ta'minlaydigan mexanizmlarni, shu jumladan ixtisoslashtirilgan mexanizmlar va qo'llab-quvvatlash dasturlarini yaratish va mustahkamlash, nafaqat huquqiy yordam ko'rsatish, balki ekologik va iqlim buzilishi bilan bog'liq da'volarni samarali ko'rib chiqish va qondirish uchun protseduralarni ishlab chiqish;
7. Asosan eng zaif hududlarda iqlim o'zgarishining inson huquqlariga ta'sirini o'rganish va uning ta'sirini moslashtirish va yumshatish strategiyasini ishlab chiqishga qaratilgan tadqiqotlar va loyihalarni qo'llab-quvvatlash uchun mablag'larni ko'paytirish;
8. Iqlim o'zgarishiga qarshi choralar, ayniqsa, aholining zaif qatlamlari uchun tengsizlikni kamaytirish va inson huquqlarini mustahkamlashga yordam beradigan tarzda ishlab chiqilishi va amalga oshirilishini ta'minlash;
9. Iqlim bilan bog'liq qarorlarni qabul qilish jarayonida marginal guruhlarning faol ishtirokini kafolatlaydigan mexanizmlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, o'z fikrlari va takliflarini bildirish uchun dialog platformalarini yaratish va iqlim choralarini ishlab chiqish va amalga oshirishda ushbu fikrlar hisobga olinishini ta'minlash;
10. Inson huquqlarini himoya qilishni barqaror rivojlanish maqsadlari bilan uyg‘unlashtirgan, xususan, toza suv, oziq-ovqat, salomatlik va xavfsiz atrof-muhitdan foydalanishga alohida e’tibor qaratilgan, turli darajadagi davlat va jamoat tashkilotlari o‘rtasida tarmoqlararo hamkorlik va muvofiqlashtirishni talab qiluvchi yondashuvlarni amalga oshirish;
11. innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlashga urg‘u bergan holda, aholining barcha guruhlari huquqlari va farovonligini hisobga oladigan toza texnologiyalar va barqaror qishloq xo‘jaligi va ishlab chiqarish amaliyotlarini ishlab chiqish va qo‘llashga ko‘maklashish va korxonalar va jismoniy shaxslarni toza va energiya tejamkor texnologiyalarga o‘tishlari uchun rag‘batlantirish, ularning atrof-muhitga izlarini kamaytirishga yordam beradigan resurslarni boshqarish amaliyotini joriy etish;
12. Birlashgan Millatlar Tashkilotining iqlim o'zgarishi bo'yicha doiraviy konventsiyasida (UNFCCC) Yoshlar delegatlari dasturida ishtirok etish va Yoshlar iqlim harakatining (YOUUNGO) ustuvor yo'nalishlarini mazmunli qo'llab-quvvatlash imkoniyatlarini o'rganish orqali bolalar va yoshlarning iqlim oʻzgarishi bilan bogʻliq jarayonlarda, jumladan “Iqlim oʻzgarishi boʻyicha chora-tadbirlarni amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirish” muloqoti orqali mazmunli ishtirokini kengaytirish;
13. Parij kelishuvini amalga oshirishda davlatlar va boshqa manfaatdor tomonlarning inson huquqlarini himoya qilish bo'yicha o'z majburiyatlarini bajarishini ta'minlaydigan buxgalteriya hisobi va javobgarlik mexanizmlarini joriy etish;
14. global sa'y-harakatlar inson huquqlarini hisobga olish va himoya qilish hamda tengsizlikni kamaytirishga yordam berishini ta'minlash uchun iqlim o'zgarishiga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik va birdamlikni targ'ib qilish.

Biz taklif va tashabbuslar bilan oldinga siljigan holda, barqaror kelajakka oid umumiy missiyamiz va qarashlarimizni amalga oshirishga hissa qo‘shadigan quyidagi ustuvor yo‘nalishlarni ajratib ko‘rsatamiz:

1. Sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirish, eng yaxshi amaliyotlarni almashish va xalqaro majburiyatlarni amalga oshirishdagi taraqqiyotni kuzatish uchun iqlim o'zgarishi va inson huquqlari bo'yicha xalqaro ishchi guruhini tashkil etish;
2. Mamlakatlar uchun qonuniy majburiy harakat standartlarini ta'minlash uchun iqlim o'zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilishga bag'ishlangan xalqaro huquqiy vositani ishlab chiqish va qabul qilish;
3. Inson huquqlariga yuzaga kelishi mumkin bo'lgan salbiy ta'sirlarning oldini olish uchun iqlim o'zgarishi bilan bog'liq barcha siyosat va dasturlarga “zarar yetkazmang” tamoyilini kiritish;
4. Iqlim ta'sirini kamaytirish va inson huquqlari himoyasini yaxshilash uchun xususiy sektorni barqaror amaliyotlar va korporativ mas'uliyat standartlarini qabul qilish bo’yicha rag’batlantirish;
5. iqlim o'zgarishining odamlar hayotiga, ularning sog'lig'iga, uy-joy sharoitlariga va toza suv va oziq-ovqat kabi asosiy resurslardan foydalanishga kompleks ta'sirini etarli darajada aks ettira oladigan ilg'or metodologiya va vositalarni yaratishni o'z ichiga olgan iqlim o'zgarishining inson huquqlariga ta'sirini baholashga qaratilgan xalqaro standartlarni ishlab chiqish.
6. Iqlim bo’yicha harakat nafaqat uglerod chiqindilarini kamaytirish va ekologik barqarorlikni yaxshilash, balki inson huquqlarini faol himoya qilish va rag'batlantirishni ta'minlash orqali shaffoflik, inklyuzivlik va adolat tamoyillariga asoslangan barcha iqlim loyihalari va dasturlariga inson huquqlariga ta'sirni kompleks baholashni kiritish;
7. Axborot kampaniyalarini tashkil etish, shuningdek, jamoatchilikni muayyan masalalarning ahamiyati, jumladan, iqlim o'zgarishi, inson huquqlarini himoya qilish, barqaror rivojlanishni ta'minlash va boshqalar kabi global muammolarga javob berish uchun harakat qilish zarurligi to'g'risida xabardor qilishga qaratilgan strategik rejalashtirilgan aloqa tashabbuslarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
8. Qayta tiklanuvchi energiya manbalari sohasidagi loyihalarni moliyalashtirish, energiya samaradorligini oshirish va qazib olinadigan yoqilg‘iga qaramlikni kamaytirish, atmosferaga zararli chiqindilarni kamaytirish va ekologik toza ishlab chiqarishni rivojlantirishga qaratilgan barqaror texnologiyalarni joriy etishni o’z ichiga olgan barqaror rivojlanishga hissa qo‘shadigan tarmoqlarga kompleks chora-tadbirlar va investitsiyalar oqimini ko‘paytirish orqali yashil iqtisodiyotga o‘tishni rag‘batlantirish;
9. Ekologik barqaror amaliyotlarni joriy etish va "yashil" ish o'rinlarini yaratishga qaratilgan kichik va o'rta biznesni qo'llab-quvvatlash dasturlarini ishlab chiqish;
10. Harakatlari iqlim va atrof-muhitga zarar etkazadigan kompaniyalar va tashkilotlar uchun qat'iy javobgarlik choralarini joriy etish;
11. Iqlim va inson huquqlariga sezilarli salbiy ta'sir ko'rsatadigan mamlakatlar va korporatsiyalarning iqlim majburiyatlarini buzish bilan bog'liq ishlarni ko'rib chiqadigan ixtisoslashgan xalqaro sud organini tashkil etish;
12. Eng zaif hududlarda iqlim o'zgarishiga moslashish va inson huquqlarini himoya qilish loyihalarini moliyalashtirishga yo'naltirilgan kompaniyalar va mamlakatlar uchun global CO2 solig'i mexanizmini ishlab chiqish va amalga oshirish;
13. Atrof-muhitga ta'sirni minimallashtirish, iqlim o'zgarishiga qarshilik ko'rsatish va aholi hayot sifatini yaxshilash uchun texnologiya bilan jihozlangan aqlli shahar va aholi punktlarini yaratishga sarmoya kiritish
14. Iqlim o'zgarishi, ularning inson huquqlariga ta'siri va individual va jamoaviy darajada harakat qilish usullari to'g'risida xabardorlikni oshirishga qaratilgan xalqaro ta'lim dasturlarini ishlab chiqish;
15. Iste'molchilarga mahsulotlarning uglerod izini ko'rish imkonini beradigan, bu esa ishlab chiqaruvchilarni emissiyalarni kamaytirishga va iste'molchilarni yanada barqaror tanlov qilishga undaydigan tovar va xizmatlarni raqamli markalashning xalqaro tizimini ishlab chiqish va joriy etish.
16. Iqlim o'zgarishi, jumladan, asrab oluvchi jamoalarda yangi uy-joy, ta'lim va mehnat imkoniyatlarini ta'minlash tufayli uylarini tark etishga majbur bo'lgan odamlarni qo'llab-quvvatlash bo'yicha global dasturni yaratish.

Biz, Global iqlim oʻzgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilish va targʻib qilishni kuchaytirish, davlatlarning majburiyatlari hamda fuqarolik jamiyati, mintaqaviy va xalqaro tashkilotlarning rolini eʼtirof etishga bagʻishlangan IV Samarqand forumi Inson huquqlari boʻyicha IV Samarqand forumi tavsiyalarini Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlar Bosh kotibiga yetkazamiz.

Taklif berish uchun quyidagi havola orqali kiring