Лойиҳа

Биз, 2024 йил 13-14 июнь кунлари Ўзбекистоннинг Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтган давлат ҳокимияти органлари, академик ҳамжамият, фуқаролик жамияти ва халқаро ташкилотлар вакилларини ўз ичига олган “Экологик муаммолар: ўзгарувчан дунёда инсон ҳуқуқлари келажаги, барқарор ечимларни излаш” мавзусидаги Инсон ҳуқуқлари бўйича IV Самарқанд форуми иштирокчилари:

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Жаноби Олийларига БМТ Бош Ассамблеясининг 78-сессиясида эълон қилинган мазкур Форумни чақириш ташаббуси учун миннатдорлик билдириб;

Ўзбекистон Республикаси Президенти ташаббуси билан қабул қилинган БМТ Бош Ассамблеясининг “Оролбўйи минтақасини экологик инновациялар ва технологиялар ҳудуди деб эълон қилиш тўғрисида”ги ва “Марказий Осиё глобал иқлим таҳдидлари қаршисида: умумий фаровонлик йўлида ҳамжиҳатлик” резолюцияларини қайд этиб, глобал экологик муаммоларнинг аҳамияти ва уларни ҳал этишда биргаликдаги саъй-ҳаракатлар зарурлигини англаб,

иқлим ўзгариши барқарорлик, тинчлик ва хавфсизликка, шунингдек, инсон ҳуқуқларини, шу жумладан соғлиқ, сув ва озиқ-овқатдан фойдаланиш ва хавфсиз, тоза, соғлом ва барқарор муҳитда яшаш ҳуқуқини тўлиқ амалга оширишга энг муҳим таҳдидлардан бири эканлигини тан олиб;

Глобал иқлим ўзгариши шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида глобал ҳамжамият олдида турган муаммоларнинг долзарблиги ва кўламини ҳамда ушбу муаммоларга қарши туриш ва улар дунёнинг барча халқлари ҳаёти ва фаровонлигига таъсирини минималлаштириш учун глобал, бирлашган ва шошилинч чоралар кўриш зарурлигини тасдиқлаб;

Давлатлар ўз фуқароларининг инсон ҳуқуқларини иқлим ўзгаришининг салбий таъсиридан ҳимоя қилиш учун асосий масъулияти борлигини, бу нафақат иқлим ўзгариши оқибатларини юмшатиш, балки мослашиш бўйича ҳам мажбуриятларни ўз ичига олиши, мослашиш чоралари инсон ҳуқуқларини бузмаслигини ва уларни рағбатлантиришга ҳисса қўшишини таъминлашини таъкидлаб;

иқлим ташаббуслари, халқаро ҳамкорлик ва бирдамлик контекстида инсон ҳуқуқларини кўриб чиқишни талаб қилувчи Париж келишувининг 2-моддаси руҳида,

иқлим ташаббуслари, халқаро ҳамкорлик ва бирдамлик контекстида инсон ҳуқуқларини кўриб чиқишни талаб қилувчи Париж келишувининг 2-моддаси руҳида ўзгарувчан иқлим шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қобилиятини таъминлаш учун технологияларни узатиш, молиявий қўллаб-қувватлаш ва салоҳиятни оширишни назарда тутувчи ривожланаётган мамлакатларни қўллаб-қувватлаш зарурлигига алоҳида эътибор қаратилади,

инсоният иқлим ўзгаришидан ортиб бораётган ва ноёб хавф-хатарларга дуч келаётгани, ўз навбатида бу таъсирлар аллақачон содир бўлгани, шунингдек энг оғир юк кўп ҳолларда кам таъминланган ва маргинал гуруҳлар зиммасига тушаётганини эътиборга олиб;

инсон ҳуқуқлари умумеътироф этилган халқаро шартномаларга мувофиқ маргинал гуруҳ ҳуқуқларини тан олиш ва ҳимоя қилиш зарурлигини тасдиқлаб, иқлим ўзгаришининг анъанавий турмуш тарзи ва яшаш учун восита манбалари хавф остида қолган маргинал гуруҳларга таъсиридан яна бир бор ташвиш билдириб,

Нафақат халқаро молиявий ёрдамни, балки барқарор ривожланиш ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ёрдам берувчи инновацион молиявий воситаларни ишлаб чиқишни ҳам ўз ичига олган иқлим ўзгариши ва инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ энг катта муаммоларга дуч келаётган мамлакатлар ва ҳамжамиятларни қўллаб-қувватлаш учун молиялаштириш механизмларини яратиш ва кучайтириш зарурлигини қайд этиб,

2030 йилгача барқарор ривожланиш бўйича дастурлари ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвентсиясининг глобал ҳамжамиятни иқлим ўзгариши билан боғлиқ муаммоларга жавоб беришга ва шу нуқтаи назардан инсон ҳуқуқлари ҳимоясини таъминлашга сафарбар қилиш учун асосий халқаро ҳужжатлар сифатидаги муҳимлигини таъкидлаб;

Париж келишувида қабул қилинган давлатларнинг иқлим ўзгаришига қарши кураш чораларини кўришда инсон ҳуқуқлари бўйича ўз мажбуриятларини ҳурмат қилиш, рағбатлантириш ва ҳисобга олиш мажбуриятини эсга олиб;

инсон ҳуқуқлари, жумладан, ёшлар ҳуқуқлари, атроф-муҳитга зарар ва иқлим ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда ва хавфсиз иқлим инсон ҳаёти ва фаровонлиги учун муҳим бўлган хавфсиз, тоза, соғлом ва барқарор атроф-муҳитга бўлган ҳуқуқнинг муҳим элементи эканлигини назарда тутувчи Инсон ҳуқуқлари кенгашининг 37/8, 35/20 ва 40/11-сонли резолюцияларига мурожаат қилиб,

дунё конституцияларини экологик нуқтаи назардан бойитиш нафақат атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масаласи, балки барқарор ривожланиш, ижтимоий адолат ва инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлашнинг асоси эканлигини эътироф этиб;

Экологик муаммоларга глобал ва ҳамжиҳатликда жавоб беришнинг шошилинч зарурлигини, шу жумладан давлатларнинг ҳозирги ва келажак авлодлар учун атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва яхшилаш бўйича мажбуриятларини акс эттирган ҳолда, ҳар қандай сиёсий ва ҳуқуқий тизимда экологик фаровонлик ва инсон ҳуқуқларининг ўзаро боғлиқлигини ва ажралмаслигини таъминлаш экология соҳасини конституциявий нормалар даражасида мустаҳкамлаш ҳар бир давлатнинг ривожланиш стратегиясининг мажбурий элементига айланиши кераклигини таъкидлаб,

замонамизнинг тараққиёти ва муаммоларидан, шунингдек, экологик ҳуқуқларни халқаро ва миллий даражадаги конституциявий ривожланиш ва стандартлар асосига интеграция қилиш заруратидан илҳомланиб,

Биз, глобал иқлим ўзгариши шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва тарғиб қилишни кучайтиришга бағишланган Инсон ҳуқуқлари бўйича

IV Самарқанд форуми иштирокчилари тарихий Самарқанд шаҳрида йиғилиб, бутун дунё халқлари учун адолатли, барқарор ва инклюзив келажак яратишдек ягона мақсад билан бирлашган ҳолда, биз қуйидаги тавсия ва таклифларни эълон қиламиз:

Асосий тавсиялар

1. Инсоннинг соғлом атроф-муҳитга бўлган ажралмас ҳуқуқларини глобал тан олиш ва амалга оширишни тарғиб қилиш, шунингдек, миллий, минтақавий ва глобал доиравий ҳужжатлар ва/ёки миллий сиёсат ва қонунчиликда ушбу ҳуқуқни мақсадга мувофиқ равишда мустаҳкамлаш чораларини кўриш;

2. Иқлим ўзгаришига қарши курашиш ва унинг таъсирига мослашиш бўйича барча чора-тадбирлар инсон ҳуқуқлари ва айниқса аҳолининг энг заиф гуруҳлари ҳуқуқларини ҳисобга олишини таъминлайдиган халқаро ва миллий кўрсатмаларни яратиш ва амалга ошириш бўйича саъй-ҳаракатларни кучайтириш;

3. Самарали глобал ва минтақавий мослашув стратегияларини ишлаб чиқиш учун иқлим ўзгаришининг инсон ҳуқуқларига таъсири бўйича тадқиқот ва маълумотлар алмашиш бўйича халқаро ҳамкорликни кенгайтириш ва чуқурлаштириш, шу жумладан илмий тадқиқотларни қўллаб-қувватлаш, билим ва энг илғор амалиётларни алмашиш ва иқлим ўзгаришининг салбий таъсирини юмшатиш учун инновацион ечимларни ишлаб чиқиш;

4. Бир вақтнинг ўзида иқлим муаммоларини ҳал қилувчи ва инсон ҳуқуқларини, жумладан, тоза сув, озиқ-овқат, соғлиқ ва хавфсиз атроф-муҳитдан эркин фойдаланишни таъминлайдиган комплекс ёндашувларни ишлаб чиқишни ўз ичига олган интеграциялашган миллий сиёсат ва ҳаракатлар режаларини амалга ошириш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишни ҳисобга олган ҳолда иқлим ўзгаришига қарши курашиш, айниқса заиф аҳолига эътибор қаратиш;

5. Аҳолининг иқлим ўзгариши ва инсон ҳуқуқлари ўртасидаги боғлиқлик тўғрисида хабардорлигини оширишга, атроф-муҳитга масъулият билан ёндашишга кўмаклашишга қаратилган таълим дастурлари ва ахборот кампанияларини ишлаб чиқиш ва ҳар бир шахснинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва инсон ҳуқуқларини рағбатлантиришга индивидуал ва жамоавий ҳисса қўшиши мумкинлиги юзасидан маълумот, асосан аҳолининг заиф гуруҳларини қўллаб-қувватлашга қаратилган аҳолининг ижтимоий фаоллигини ошириш;

6. Иқлим ўзгариши билан боғлиқ инсон ҳуқуқлари бузилиши жабрланувчилари учун Одил судловдан фойдаланишни таъминлайдиган механизмларни, шу жумладан ихтисослаштирилган механизмлар ва қўллаб-қувватлаш дастурларини яратиш ва мустаҳкамлаш, нафақат ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш, балки экологик ва иқлим бузилиши билан боғлиқ даъволарни самарали кўриб чиқиш ва қондириш учун процедураларни ишлаб чиқиш;

7. Асосан энг заиф ҳудудларда иқлим ўзгаришининг инсон ҳуқуқларига таъсирини ўрганиш ва унинг таъсирини мослаштириш ва юмшатиш стратегиясини ишлаб чиқишга қаратилган тадқиқотлар ва лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш учун маблағларни кўпайтириш;

8. Иқлим ўзгаришига қарши чоралар, айниқса, аҳолининг заиф қатламлари учун тенгсизликни камайтириш ва инсон ҳуқуқларини мустаҳкамлашга ёрдам берадиган тарзда ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишини таъминлаш;

9. Иқлим билан боғлиқ қарорларни қабул қилиш жараёнида маргинал гуруҳларнинг фаол иштирокини кафолатлайдиган механизмларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, ўз фикрлари ва таклифларини билдириш учун диалог платформаларини яратиш ва иқлим чораларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ушбу фикрлар ҳисобга олинишини таъминлаш;

10. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишни барқарор ривожланиш мақсадлари билан уйғунлаштирган, хусусан, тоза сув, озиқ-овқат, саломатлик ва хавфсиз атроф-муҳитдан фойдаланишга алоҳида эътибор қаратилган, турли даражадаги давлат ва жамоат ташкилотлари ўртасида тармоқлараро ҳамкорлик ва мувофиқлаштиришни талаб қилувчи ёндашувларни амалга ошириш;

11. инновацияларни қўллаб-қувватлашга урғу берган ҳолда, аҳолининг барча гуруҳлари ҳуқуқлари ва фаровонлигини ҳисобга оладиган тоза технологиялар ва барқарор қишлоқ хўжалиги ва ишлаб чиқариш амалиётларини ишлаб чиқиш ва қўллашга кўмаклашиш ва корхоналар ва жисмоний шахсларни тоза ва энергия тежамкор технологияларга ўтишлари учун рағбатлантириш, уларнинг атроф-муҳитга изларини камайтиришга ёрдам берадиган ресурсларни бошқариш амалиётини жорий этиш;

12. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвентсиясида (УНФCCC) Ёшлар делегатлари дастурида иштирок этиш ва Ёшлар иқлим ҳаракатининг (ЁУУНГО) устувор йўналишларини мазмунли қўллаб-қувватлаш имкониятларини ўрганиш орқали болалар ва ёшларнинг иқлим ўзгариши билан боғлиқ жараёнларда, жумладан “Иқлим ўзгариши бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш имкониятларини кенгайтириш” мулоқоти орқали мазмунли иштирокини кенгайтириш;

13. Париж келишувини амалга оширишда давлатлар ва бошқа манфаатдор томонларнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича ўз мажбуриятларини бажаришини таъминлайдиган бухгалтерия ҳисоби ва жавобгарлик механизмларини жорий этиш;

14. глобал саъй-ҳаракатлар инсон ҳуқуқларини ҳисобга олиш ва ҳимоя қилиш ҳамда тенгсизликни камайтиришга ёрдам беришини таъминлаш учун иқлим ўзгаришига қарши курашда халқаро ҳамкорлик ва бирдамликни тарғиб қилиш.

Биз таклиф ва ташаббуслар билан олдинга силжиган ҳолда, барқарор келажакка оид умумий миссиямиз ва қарашларимизни амалга оширишга ҳисса қўшадиган қуйидаги устувор йўналишларни ажратиб кўрсатамиз:

1. Саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштириш, энг яхши амалиётларни алмашиш ва халқаро мажбуриятларни амалга оширишдаги тараққиётни кузатиш учун иқлим ўзгариши ва инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ишчи гуруҳини ташкил этиш;

2. Мамлакатлар учун қонуний мажбурий ҳаракат стандартларини таъминлаш учун иқлим ўзгариши шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга бағишланган халқаро ҳуқуқий воситани ишлаб чиқиш ва қабул қилиш;

3. Инсон ҳуқуқларига юзага келиши мумкин бўлган салбий таъсирларнинг олдини олиш учун иқлим ўзгариши билан боғлиқ барча сиёсат ва дастурларга “зарар етказманг” тамойилини киритиш;

4. Иқлим таъсирини камайтириш ва инсон ҳуқуқлари ҳимоясини яхшилаш учун хусусий секторни барқарор амалиётлар ва корпоратив масъулият стандартларини қабул қилиш бўйича рағбатлантириш;

5. иқлим ўзгаришининг одамлар ҳаётига, уларнинг соғлиғига, уй-жой шароитларига ва тоза сув ва озиқ-овқат каби асосий ресурслардан фойдаланишга комплекс таъсирини этарли даражада акс эттира оладиган илғор методология ва воситаларни яратишни ўз ичига олган иқлим ўзгаришининг инсон ҳуқуқларига таъсирини баҳолашга қаратилган халқаро стандартларни ишлаб чиқиш.

6. Иқлим бўйича ҳаракат нафақат углерод чиқиндиларини камайтириш ва экологик барқарорликни яхшилаш, балки инсон ҳуқуқларини фаол ҳимоя қилиш ва рағбатлантиришни таъминлаш орқали шаффофлик, инклюзивлик ва адолат тамойилларига асосланган барча иқлим лойиҳалари ва дастурларига инсон ҳуқуқларига таъсирни комплекс баҳолашни киритиш;

7. Ахборот кампанияларини ташкил этиш, шунингдек, жамоатчиликни муайян масалаларнинг аҳамияти, жумладан, иқлим ўзгариши, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, барқарор ривожланишни таъминлаш ва бошқалар каби глобал муаммоларга жавоб бериш учун ҳаракат қилиш зарурлиги тўғрисида хабардор қилишга қаратилган стратегик режалаштирилган алоқа ташаббусларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;

8. Қайта тикланувчи энергия манбалари соҳасидаги лойиҳаларни молиялаштириш, энергия самарадорлигини ошириш ва қазиб олинадиган ёқилғига қарамликни камайтириш, атмосферага зарарли чиқиндиларни камайтириш ва экологик тоза ишлаб чиқаришни ривожлантиришга қаратилган барқарор технологияларни жорий этишни ўз ичига олган барқарор ривожланишга ҳисса қўшадиган тармоқларга комплекс чора-тадбирлар ва инвестициялар оқимини кўпайтириш орқали яшил иқтисодиётга ўтишни рағбатлантириш;

9. Экологик барқарор амалиётларни жорий этиш ва "яшил" иш ўринларини яратишга қаратилган кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш дастурларини ишлаб чиқиш;

10. Ҳаракатлари иқлим ва атроф-муҳитга зарар этказадиган компаниялар ва ташкилотлар учун қатъий жавобгарлик чораларини жорий этиш;

11. Иқлим ва инсон ҳуқуқларига сезиларли салбий таъсир кўрсатадиган мамлакатлар ва корпорацияларнинг иқлим мажбуриятларини бузиш билан боғлиқ ишларни кўриб чиқадиган ихтисослашган халқаро суд органини ташкил этиш;

12. Энг заиф ҳудудларда иқлим ўзгаришига мослашиш ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш лойиҳаларини молиялаштиришга йўналтирилган компаниялар ва мамлакатлар учун глобал CO2 солиғи механизмини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;

13. Атроф-муҳитга таъсирни минималлаштириш, иқлим ўзгаришига қаршилик кўрсатиш ва аҳоли ҳаёт сифатини яхшилаш учун технология билан жиҳозланган ақлли шаҳар ва аҳоли пунктларини яратишга сармоя киритиш

14. Иқлим ўзгариши, уларнинг инсон ҳуқуқларига таъсири ва индивидуал ва жамоавий даражада ҳаракат қилиш усуллари тўғрисида хабардорликни оширишга қаратилган халқаро таълим дастурларини ишлаб чиқиш;

15. Истеъмолчиларга маҳсулотларнинг углерод изини кўриш имконини берадиган, бу эса ишлаб чиқарувчиларни эмиссияларни камайтиришга ва истеъмолчиларни янада барқарор танлов қилишга ундайдиган товар ва хизматларни рақамли маркалашнинг халқаро тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш.

16. Иқлим ўзгариши, жумладан, асраб олувчи жамоаларда янги уй-жой, таълим ва меҳнат имкониятларини таъминлаш туфайли уйларини тарк этишга мажбур бўлган одамларни қўллаб-қувватлаш бўйича глобал дастурни яратиш.

Биз, Глобал иқлим ўзгариши шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва тарғиб қилишни кучайтириш, давлатларнинг мажбуриятлари ҳамда фуқаролик жамияти, минтақавий ва халқаро ташкилотларнинг ролини эътироф этишга бағишланган IV Самарқанд форуми Инсон ҳуқуқлари бўйича IV Самарқанд форуми тавсияларини Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва бошқа халқаро ташкилотлар Бош котибига етказамиз.

Таклиф бериш учун қуйидаги ҳавола орқали киринг