Ўтган ҳафтанинг 18 октябрь куни пойтахтимиздаги Ўзбекистон маданий меросини ўрганиш, сақлаш ва оммалаштириш бўйича бутунжаҳон жамияти (WОСCУ) конференция залида ўз ишини бошлаган Маданий мерос форуми қизғин давом этмоқда. “Шарқ ренессанси феномени: давлатлар, динлар ва цивилизациялар” мавзусида бўлиб ўтаётган мазкур халқаро анжуманда 100 дан ортиқ хорижий олимлар ва мутахассислар, жумладан, халқаро маданий ташкилотлар раҳбарлари, чет эл музейлари ва кутубхоналарининг бошқарувчилари қатнашмоқда.

Халқаро тадбирнинг очилиш маросимида Янги Ўзбекистонда давлат томонидан фан, маданият, таълим соҳалари­да амалга оширилаётган исло­ҳотлар ҳақида ҳикоя қилувчи ҳужжатли фильм намойиш этилди. Фильмда давлатимиз раҳбари томонидан маданий мерос­ни ўрганиш ва сақлаш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар, шунингдек, таълим дастурларини жорий этиш, WOSCU конгрессларини ўтказиш каби ташаббуслар ёритилган. Қуво­нар­лиси шундаки, бу каби ташаб­буслар Ўзбекистон ма­да­нияти ва санъатини, тарихини нафақат хорижликларга намойиш қилишга, айни пайтда чет эллик ҳамкорлар билан тажриба алма­шишга, ўзаро мулоқотларни жонлантириш, дўстлик ва ҳамкорлик ришталарини мустаҳкамлашга ҳам хизмат қилади.

– Ўтаётган ҳафталик Ислом цивилизацияси маркази учун муҳим аҳамиятга эга, – деди ушбу марказ директори, Маданий мерос ҳафталигининг мувофиқлаштирувчиси Фирдавс Абдухолиқов. – Чунки тадбир доирасида Марказимиз олдига қўйилган мақсад ва вазифалар ижроси амалда намойиш этилиб, нав­батдаги вазифалар кўлами аён бўлади. Айни пайт­да ушбу халқаро анжуман хорижлик ҳамкорлар билан янги қўшма лойиҳаларни ишга тушириш, юртимизнинг маданий мероси­ни сақлаш, ас­раб-­­авайлаш ҳамда уни ўрганиш ва оммалаштириш борасида ҳам муҳим аҳамият касб этади.

Ҳафталик давомида бўлиб ўтаётган тадбирлар анжуманнинг мазмун-моҳияти, унинг халқаро миқёсдаги аҳамияти ва кўламини яққол кўрса­тиб турди. “Шарқ Ренессанси феномени: сал­та­нат­лар, динлар ва тамаддунлар”, “Ислом ди­ни –­ инсонпарварлик, эзгулик, тинчлик ва маърифатпарварликка элтувчи дин”, “Асрлар хазина­лари: Ўзбекистон қўл­ёзмалар мероси”, “Биринчи Ренессанс кашфиётларининг жаҳон цивилизацияси ривожига таъсири”, “Темурийлар даврига саёҳат”, “Ислом цивилизацияси маркази ва Имом Бухорий инновацион музейига глобал тенденция­лар ҳамда янги форматларни тақдим этиш”, “Янги Ўзбекис­тонда маданият ва санъат соҳасидаги ислоҳотлар” каби турли мавзудаги халқаро форумлар, симпозиумлар юрти­мизда маданий меросни ўрганиш ва сақлаш бўйича амалга оширилаётган ишлар кўлами­нинг кенглиги ҳамда мазмундорлигидан далолат беради.

Анжуман доирасида ташкил этилган археология ва этнография дурдоналарига, Ўз­бе­кистондаги қўлёзмалар ме­ро­сига, тинчлик, эзгулик ва маънавий уйғониш ёғдуси бўлмиш Қуръонга бағишланган ҳамда Темурийлар ­тарихи давлат музейи­даги ­янги кўргазмалар, Кино санъати ­тарихи музейидаги қизиқарли лойи­ҳа тақдимотлари барча қат­наш­чиларда ёрқин таассурот қол­дирди.

Ислом тарихи, санъати ва маданияти тадқиқот маркази (ИРCИCА) бош директори ўринбосари Женгиз Томар, Намик Кемал университети тарих кафедраси профессори Халит Эрен (Туркия), Wilmotte & Associates етакчи дизайнери ва лойиҳалар раҳбари Эммануэл Брелло (Франция), Берлин давлат кутубхонаси Марказий Осиё бўйича етакчи мутахассиси Айсима Мирсултон (Германия), Истанбулдаги Ислом цивилизацияси сайилгоҳи раҳбари, Қуръоннинг Истанбулдаги ­ноёб кўчирма нусхалари муаллифи Ҳусайн Қутлу (Туркия), Михо музейи махсус илмий ходими, фан доктори Сергей Лаптев (Япония) ва бошқа халқаро экспертларнинг махсус чиқиш­­ларида Шарқ ренессансларининг дунё миқёсидаги аҳамияти алоҳида таъкидланди.

Айниқса, “Ислом – тинчлик ва эзгулик дини” симпозиуми давомида Турк қўл­ёзмалари бошқармаси президенти Жўшқун Йилмазнинг 1318 йили Олтин Ўрда ҳукмдори Ўзбекхон томонидан кўчирилган Қуръони Каримнинг нодир қўл­ёзмаси мазкур бошқармага қарашли Сулаймония кутубхонасида сақланаётгани ва айни пайтда Ўзбе­кис­тондаги Ислом цивилизация маркази билан ҳамкорликда унинг факсимиле нусхасини чоп этиш ниятида эканлик­лари ҳақидаги хушхабари иштирокчиларни жуда қувонтирди. Шунингдек, Истанбул университети профессори, доктор Эмек Уменмезнинг Амир Темур авлодидан бўлган Малика Шодмалик Хотун қўли билан ёзилган Қуръони Карим ҳақидаги маърузаси маълум маънода ҳафталикнинг кашфиётларидан бири бўлди. Маърузада айтилишича, бу қўлёзма ҳижрий 871, милодий 1467 йили кўчирилган бўлиб, Истанбулдаги Турк ва ислом асарлари музейида сақланади.

Президентимиз томонидан илгари сурил­ган “Тирик тарих” лойиҳаси тақдимотига бағиш­ланган тадбирлар, кутубхона инновацияси анъаналарига оид халқаро анжуман ҳам тадбир қатнашчиларида катта таассурот қолдирди.

Бугун, форум ишининг сўнгги кунида қатнашчилар Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказига ташриф буюради ҳамда “Шарқ миниатюраларида ­тари­хий шахслар” деб номланган ­лойиҳа тақдимотида иштирок этади. “Учинчи Ренессанс: Янги Ўзбекистонда ма­даний-­тарихий меросни ўрганиш, сақ­лаш ва оммалаштириш феномени” деб номланган якуний ялпи мажлис ва ма­да­ний мерос ҳафталигининг ёпилиш маросими бўлиб ўтади.

Женгиз ТОМАР,

Туркия Ислом тарихи, санъати ва маданияти тадқиқот маркази бош директори, профессор:

– Етти-саккиз йилдирки, Ўзбекис­тонда жуда катта ўзгаришлар юз бер­япти. Бунинг учун давлат раҳбари Шавкат Мирзиёевга миннатдорлигимизни билди­рамиз. Зеро, сўнгги йилларда Туркия ва Ислом оламида, айниқса, илм-фан ва маданият соҳасида муносабатларимиз доираси кенгайди. Турк дунёси­нинг энг ривожланган давлатларидан бири қадимдан Туркистон бўлган. Туркистон деганда, кўз олдимизга, энг аввало, Ўзбекистон келади.

Бизнинг Ўзбекистон билан ўхшаш томонларимиз кўп. Маълумки, бугун Туркия дунёнинг энг ривожланган давлатларидан бири. Ўзбекистон ҳам минтақа географиясида алоҳида мавқега эга. Бугун ўзаро муносабатлар борасида шундай имкониятлар юзага келди­ки, бундан фақат хурсанд бўлишимиз ­керак. Яъни биз бир ҳафта Ўзбекистонда бўлсак, кейинги ҳафта ўзбеклар Туркияга боради. Ҳамкорлигимиз шу тариқа янада мустаҳкамланиб бораверади.

Кези келганда, ўзаро муноса­бат­ла­римизда жадидлар ҳаракатининг алоҳида ўрни борлигини айтиш лозим. Зеро, юртларимиз ҳаётида жадидлар ҳаракати жуда муҳим ўринни эгаллайди. Маданий-маърифий жабҳа­даги кенг кўламли ҳамкорликларимиз илдиз­лари жадид боболаримизга бориб тақалади.

Карим ИФРАК,

Франция Миллий илмий-­тадқи­қот­лар маркази ижрочи директори, исломшунос олим:

– Қуръон қўлёзмаларини дунё­нинг бошқа кутубхона ва музейларидан ҳам топиш мумкин. Бироқ айнан Ўзбекис­тондагиси алоҳида бир мавзу. Бу ерда тадқиқот олиб бориш давомида шунга амин бўлдикки, айнан юртингиз­да сақланаётган Қуръон қўл­ёз­ма­лари бош­қа кутубхона ва фондларда топилмайди, жуда кам­ёб. Бунга Катта Лангар Қуръони ва Ислом Қуръон мусҳафлари­ни мисол қилиб келтириш мумкин. Ўзбе­кистон фондларида сақла­на­ёт­ган Қуръон қўлёз­ма­лари бизни илҳомлантириб, яна­да чуқур тадқиқот олиб боришга ундамоқда. Илмий изланишлар давомида мазкур қўлёзмалар ноёблиги билан бизни ўзига тобора жалб этяпти.

Зеро, мусулмон дунёси маданий мероси тадқиқотчилар учун минг йиллар давомида ўрганишга арзирли муҳим манбаларга эга. Қадим Мовароуннаҳрда тўпланган илмий, маънавий мерос, ноёб асарлар ҳалигача бутун дунё аҳлини ҳайратлантириб келади.

Қўлимиздаги телефон, ҳар куни ишлатаётган замонавий технологияларимиз, ҳатто сунъий йўлдош – ҳаммасининг ортида Муҳаммад Хоразмий чеккан заҳматлар, кашфиётлар турибди. Шу маънода айтиш мумкинки, инсоният тарихида мусулмон цивилизациясидек фавқулодда ҳодиса кузатилмаган.

Умида ТЕШАБОЕВА,

Алишер Навоий номидаги Ўзбе­кис­­тон Миллий кутубхонаси директори:

– Ўзбекистоннинг тарихи, маданияти, санъати, маънавияти, илми бой. Шу сабаб ҳам дунё ҳамжамиятининг юртимизга қизиқиши катта. Маданий мерос ҳафталиги­ни ўтказишдан асосий мақсад мана шу маданий меросимизнинг буюклиги­ни, қадрини, жаҳонга кенг тарғиб қилиш ва энг аввало, ёшларимизга етказишдир.

Ҳафталик доирасида саккизта илмий майдонда турли мавзуда ташкил этилган тадбирлар давомида турфа кўргазмалар, илмий анжуманлар, китоб тақдимотлари ўтказиляпти. Бу анжуман қатнашчилари ва меҳмонлари учун муҳим манба бўлади, деган умиддаман. Шу­нинг­дек, хориждан ташриф буюрган таниқли олимлар ва мутахассисларнинг чиқишлари ҳам юртдошларимиз учун фойдали бўлаётир.

Форум дастурига мувофиқ “Янги Ўзбекистон – Учинчи Ренессанснинг кутубхона инновацияси анъана­лари асосида” деб номланган анжуман Ўзбекистон Миллий кутубхонасида ўтказилди. Тадбир юртимизда сўнгги йилларда ахборот-кутубхона соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар моҳиятини очиб беришга бағишланди. Мазкур тадбир туфайли чет эллик ҳамкасбларимиз билан тажриба алмашиш имконига эга бўлдик.

Гулчеҳра УМАРОВА

Абдуманнон МАМАТОВ олган суратлар

“Жадид” газетасининг 2024 йил 25 октябрдаги 44-сони