Ватан учун, миллат учун, халқ учун!

Мустақилликка эришиш ҳар бир давлат, ҳар бир халқнинг ўз ҳуқуқларини ўзи яратиши ва унинг ҳимоясини таъминлашга имкон берувчи жуда катта имкониятдир. Шунинг учун ҳам мустақиллик – бу ҳуқуқ демакдир, деган ибора бежиз айтилмаган. 

Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети доценти Зарина Исроилова Ватанимиз мустақиллигининг 34 йили давомида инсон ҳуқуқлари ҳимоясига қаратилган ислоҳотлар ҳақидаги фикрлари билан ўртоқлашди: 

– 1991 йил 31 августда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги асослари тўғрисида”ги қонунга кўра, Ўзбекистон Республикаси мустақил, демократик давлат экани эътироф этилди. 

Ўзбекистон Республикасининг халқи суверен ва давлат ҳокимиятининг бирдан-бир соҳиби экани қонунда мустаҳкамлаб қўйилди. 

Қонунга кўра, Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари миллатидан, элатидан, ижтимоий келиб чиқишидан, қайси динга мансублиги ва эътиқодидан қатьий назар, бир хил фуқаролик ҳуқуқларига эгадирлар, республика Конституцияси ҳамда унинг қонунлари ҳимоясида бўлади.

Мустақиллик йилларида ишлаб чиқилган ва қабул қилинган барча қонун ҳужжатларида инсон ҳуқуқлари устуворлиги таъминланди. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг қонунчилик ва ташкилий-ҳуқуқий базасини мустаҳкамлаш билан бир қаторда уларни амалда таъминлаш механизми такомиллаштириб борилди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро стандартларни миллий қонунчиликка имплементация қилиш ва халқаро мажбуриятларни бажариш, шунингдек, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалалари юзасидан халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни фаоллаштиришга доир тизимли ишлар олиб борилди. 

Ўзбекистон Республикаси инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳужжатлар, жумладан, БМТ шартномалари, факультатив протоколига қўшилган.

Инсон ҳуқуқлари самарали муҳофаза этилишида янги таҳрирдаги Конституция муҳим ўрин тутди. Чунки унда инсон ҳуқуқлари ҳимояси янада кенгайтирилди. Инсон ҳуқуқларини таъминлаш механизми кучайтирилди. Инсон ҳуқуқларини таъминлашда давлатнинг масъулияти оширилди. 

Давлат томонидан инсонга нисбатан қўлланиладиган ҳуқуқий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва қонунларда назарда тутилган мақсадларга эришиш учун етарли бўлиши кераклиги мустаҳкамланди. 

Инсон билан давлат органларининг ўзаро муносабатларида юзага келадиган қонунчиликдаги барча зиддиятлар ва ноаниқликлар инсон фойдасига талқин этилиши белгилаб қўйилди.

Аввалги Конституцияда инсон ҳуқуқлари учун 23 модда ажратилган бўлса, янги таҳрирдаги Конституцияда бу 34 моддага етказилди. 

Конституцияга биноан ўлим жасози тақиқланди. Инсонни шаъни ва қадр-қиммати дахлсиздир, ҳеч нарса уларни камситиш учун асос бўлиши мумкин эмаслиги мустаҳкамланди.

Ҳеч ким қонунга асосланмаган холда ҳибсга олиниши, ушлаб турилиши, қамоққа олиниши, қамоқда сақланиши ёки унинг озодлиги бошқача тарзда чекланиши мумкин эмас. 

Шахсни суднинг қарорисиз 48 соатдан ортиқ ушлаб туриш мумкин эмаслиги, уни ушлаш чоғида унга тушунарли тилда унинг ҳуқуқлари ва ушлаб туриш сабаблари тушунтирилиши шартлиги, айбсизлик презумпцияси аниқ белгилангани, айбсизликка оид барча шубҳалар, уларни бартараф этиш имконияти тугаган бўлса айбланувчи, судланувчи ёки маҳкумнинг фойдасига ҳал қилиниши қайд этилди.  

Агар шахснинг ўз айбини тан олгани унга қарши ягона далил бўлса, у айбдор деб топилиши ва жазоланиши мумкин эмас. Озодликдан маҳрум этилган шахслар ўзига нисбатан инсоний муомалада бўлиниши ҳамда инсон шахсига хос бўлган шаъни ва қадр-қиммати ҳурмат қилиниши ҳуқуқига эга. Шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чиқадиган ҳуқуқий оқибатлар унинг қариндошлари ҳуқуқларини чеклаш учун асос бўлиши мумкин эмас.  

Асосий қонуннинг 55-моддаси билан ҳар ким ўз ҳуқуқ ва эркинликларини қонунда тақиқланмаган барча усуллар билан ҳимоя қилишга ҳақли экани мустаҳкамланди. 

Конституция, агар давлатнинг ҳуқуқий ҳимояга доир барча ички воситаларидан фойдаланиб бўлинган бўлса, инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат қилиш ҳуқуқини ҳам беради.

Давлатимиз раҳбарининг “Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигининг ўттиз тўрт йиллик байрамига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш тўғрисида”ги қарори асосида шу кунларда миллий истиқлолимизнинг 34 йиллик шонли санаси нишонланмоқда. Байрам тадбирлари “Ватан учун, миллат учун, халқ учун!” деган эзгу ғояни ўзида мужассам этган ҳолда ўтказилаётир. 

Юқорида келтирилган инсон ҳуқуқлари ҳимоясига қаратилган асослар ҳам аслида халқ учун, унинг манфаати учундир. 

Н.Абдураимова,

ЎзА